İNSANIN YOLDAN ÇIKIŞI; YABANCILAŞMA

Geçmiştenbugüne sosyal bilimcilerin üzerinde en fazla kafa yordukları kavramlardanbirisi kuşkusuz yabancılaşma kavramıdır. Yabancılaşma; modern zamanlarınekonomik adamının bir çıkmazı olarak üzerinde düşünülen bir kavram olmuştur. Engenel anlamıyla yabancılaşma ‘insanın yoldan çıkışı’nı ifade etmiştir. Moderninsan; Sessiz film kahramanı Charlie Chaplin'in “Modern Zamanlar” filminderesmettiği gibi duygu ve düşünceleri ruhsal bir çöküntü yaşamaktadır. Birfabrikada montaj hattında monoton bir işte ve delicesine bir tempodaçalıştırılan işçinin, somun ve civata yivleri arasında ezilip gidişini anlatırfilm. Filmde, vida ve somunları sıkıştırarak hayatını sürdüren insanın aslındayaşamış olduğu hayatın çarkları arasına nasıl sıkıştırıldığının hikâyesi anlatılmakta.Yabancılaşma; insanın insanca düşünmesi, insanca konuşması, insan gibi hissedipinsanca davranma imkânlarını ortadan kaldırmakta. İşin garibi çarklarıçevirende insan, çarkların dişlileri arasında ezilende insan olmaktadır. Felsefi alana, Hegel'in insanın doğadankopması şeklinde tanımlanarak giren yabancılaşma kavramı, Marx’da, kapitalistanlayışın işçiyi emeğine yabancılaştırması anlamında kullanılmıştır. EricFromm,kavrama kapitalist modern anlayışın insanın mutluluğunu sahip olma ve tüketim kültürüüzerinden oluşturması bağlamında bakmıştır. Hegel yabancılaşmaktan korunmanınyolu olarak varlık nedeni olan sevgiyi önerir. From sahip olmak üzerinden değilolmak olgusu üzerinden açıklar kurtuluşu. Dedikya modern insanın çıkmazı; Kafka’nın Başkalaşarak böcekleşen adamı gibiyabancılaştırmaktadır hayat. Çıkmaza girdiği için anlamsız bulunan hayatatanrıyı öldürerek ulaşmıştı batı insanı. Tanrı öldürülmüştü, insana sığınmıştı, hümanizm demişti buna. İnsanıtanrıdan kaçırarak yabancılaştırmıştı insanı. Tanrıyı öldürüldüğünde ortadainsanın kalamayacağını düşünememişti. Batıdaböyle, ya doğuda nasıl bakılıyor yabancılaşmaya? Ali Şeriati, yabancılaşmayı insanın dört zindanına bağlar.Ve ona göre insan; tarih, toplum, çevre-doğa ve benliğin zindanlarındankurtulduğunda ancak yabancılaşmadan kurtulacaktır. İnsan iradesi dışındaki buzorlayıcı unsurların karşısına ancak "İrade"sini koyarakyabancılaşmadan [alinasyondan] kurtula bilineceğini belirtir. Bu da ancak insanözünü tasarlayan yaratıcının evrensel iletimlerine [vahiy] insanın dönmesi ilemümkün olur. Siyasal iktidar, medya ve din bu yabancılaşmanın anaunsurlarıdırlar. Şeriati, hem toplumsal hem de bireysel yabancılaşmayı ayaktatutan bu unsurları Kur'an'daki üç kişiliğin şahsında sembolize etmiştir:Firavun: Egemen siyasal erk, Karun: Egemen ekonomik erk ve Bel'am [Samiri]:Egemen dinsel erk. İnsanın kendi özünü ve fıtratını muhafaza eden kişi olarakHabil’in karşısında, insanı insanlığından, fıtratından, özünden uzaklaştırarakifsat eden karakter olarak kabil bir yabancılaşma modeli olarak karşımızdadurmaktadır. Yabancılaşmabir insanın hayatını, insanın özüne aykırı bir hayat tarzına veya insandoğasına uygun düşmeyen bir yaşam şekline büründürmesidir. Yabancılaşma,insanın yaşamın öznesi olmaktan çıkıp yaşamın nesnesi olması durumudur. Yabancılaşma;bazen değişim bazen başkalaşma bazen dünyevileşme gibi birçok kavramla birliktekullanılabilmekte. Değişimin menfi olanını ifade etmekte yabancılaşma İnsanın insanlığından uzaklaşması, temiz olan insanhalinden kirli olan beşer haline dönüşmesi, kirlenmesi yani, dünyevileşmesi vedolayısıyla başkalaşması. Kirlenmek bu anlamdainsanı yabancılaştıran yolu açıyor. Hayatın kirletmesi insanı; bu kirle, insanın kendinden uzaklaşması,özünden uzaklaşması. Özden uzaklaşma, dahası kaçış, özden, eşrefimahlûkat olan insandan kaçış. Ve insanın emrine sunulan eşya karşısında, doğakarşısında nesneleşmesi. Fıtrattan, adaletten ve vicdandan, konfora ve dedünyaya kaçışı. İnsanın eşyayla, doğayla ve Allah’la ilişkisinde sapma, eksenkaymasıdır yabancılaşma. Hayatı tekdünyadan ibaret gören yaklaşım, ölümden ve ötesinden kopuk yaşamaktır yabancılaşmak.Bu anlamda insanı yabancılaşmaktan kurtaracak olan, bir ironi belki ama dünyayakarşı bir yabancılaşma olacaktır. Çözüm; yabancılaşarak yabancılaşmaktankurtulmaktır yani. Modern dünyanındoğrularından, batı(l) paradigmalarından uzak kalarak yabancılaşmaktankorunmak.