HARAMLARI KIYASLAMAK

Dinintemel unsurlarından biride haramlardan sakınmaktır. Allah’ın yasakladığı davranışlara,dini terim olarak “haram” adı verilmektedir. Allah’ın yasakları Kur’an’da bukavramla ifade edildiği gibi, “cünah” (halk dilinde günah) kavramıyla daifade edilmiştir. Bazı yasaklar “Allah’ın sevmediği” şeklinde bir ifadeile belirtilmiştir. Allah’ın“farz” kıldığı ibadet ve davranışları yapmamak, onları terk etmek haram olur.Gıybet, rüşvet, zina gibi fiillerin yapılması haramdır, farz namazların iseterk edilmesi haramdır. Haram olan davranışlar İslam’da tek tek belirtilmiş,bunların dışındakilerin helal olduğu açıklanmıştır. Çünkü helaller çoktur,haramlar azdır; bu yüzden haramlar belirtilmiştir. Bu durumu bildiren“eşyadaasıl olan mubahlıktır” ifadesi, şer’î bir kanun olmuştur. Oysa İslam dışındakidiğer beşeri düzenlerde yasaklar daha fazla olduğundan İslam’ın aksine,serbestlikler belirtilmiş ama “bunun dışındakilerin yasak olduğu”açıklanmıştır. Bu da gerçek anlamda insanî özgürlüğün aslında İslam’da olduğukonusunda dikkat çekicidir. Birkısım haramlar,hem Kur’an’da hem peygamber (ASV)’ın hadislerinde “büyükgünahlar” olarak nitelendirilmiştir. Bunlar “kebire” çoğul olarak da “kebâir”kavramıyla ifade edilmişlerdir. “Büyük günah” kavramı, bir kısım günahların daküçük olduğuna işaret eder. Bu da haramlar arasında bir derecelenme olduğunu göstermektedir. Kur’anve hadislerde haramlara ilişkin yasaklama biçimleri, kişisel ya da toplumsalolma yönleri,dünyevî bir cezanın takdir edilmiş olup olmaması, kul hakkınayönelik olup olmamasıitibariyle haramlarda bir derecelendirme olduğu ortaya çıkmaktadır.Yüce Allah tarafından, hırsızlık, zina, içki, öldürme, yaralama gibi haramlariçin ahretteki azap dışında bir de dünyada bir ceza takdir edilmiştir. İslamliteratüründe bu dünyevi cezalara “had” adı verilmiştir. Dinin takdir ettiğidünyevî cezalar, toplumu ifsat edilmekten korumak içindir. Bu tür haramlarameyilli olanları caydırmayı ve toplumun selametini sağlamayı hedeflemektedir. Hırsızlıkiçin bir el kesme şeklinde bir had cezası konulmuş ama mesela gıybet gibi birgünaha had konulmamıştır. Demek ki,işlevi ve etki alanına göre de haramlar birbirinden farklıdır. Sözlü günahlarile giyim ya da yeme içmeye ilişkin haramlar birbirleriyle kıyas edilmezler.Küfür sözü ile başka bir yasak söz de farklıdır. O halde aynı kategoridesayılan haramların da birbirlerinden farklı olduğu bilinmelidir. Buaçıdan haramların hepsinin eşit olduğu sanılmamalıdır.Örneğin, “İçki bütünkötülüklerin anasıdır” (bir rivayette de “anahtarıdır” şeklindebildirilmiştir.) hadisi gösteriyor kiharamlar arasında farklar vardır. Allah’ın yasağı olması noktasında aynıdır amaetki, sonuç ve gerektirdiği ceza itibariyle farklıdırlar. Sakınılmasınınzorluğu ve kolaylığı açısından da haramlar arasında farklar vardır. Örneğingıybet, söz arasında halkın çoğunlukla sakınmadığı bir günahtır, gıybete düşmekkolaydır. Sakınılmasında destek olan toplum baskısı da yoktur; Ama içki içmek zordur,sakındıran toplum baskısı da vardır. Buna rağmen içilirse vebali büyük olur. Günahve haramları birbirleriyle karşılaştırmak ve hepsi aynıdır demek çokdehşetliolan bir kısım günahları sıradanlaştırır, vahametini azaltır. Ve onuişleyenler için bir dayanak oluşturur. “Gıybet ile içki aynıdır” denildiğizaman, içki içenlere bir dayanak olur, “herkes gıybet ediyor, demek içkimizde öyle abartılacak cinsten değil, söz arasında söylenen söz gibidir”şeklindebir mazeret bulmaya yol açabilir. Aynı şey zina için de söz konusudur. Birkısım hocalarımız bir haramın dehşetini anlatmak için, halkın gözünde dahabüyük olduğuna inanılan diğer bir günaha benzetilerek, onunla eşdeğer olduğunuanlatırlar. Bunu o günahtan sakındırmak için çoğu zaman iyi niyetle yaparlarancak farkında olmadan kaş yapayım derken göz çıkarırlar. Bu sefer o daha büyükgünahı küçültmüş olurlar. Örneğin: “Bir lira faiz yemek zina gibidir, o daharam bu da haramdır” benzetmesiyle, faizden sakındırayım derken farkındaolmadan zinanın dehşetini küçültmüş oluyorlar. Bunu duyan cahil insanlar, “demekzina o kadar büyük günah değilmiş, bir lira faiz gibiymiş, bizabartıyormuşuz” şeklinde çok yanlış bir zanna kapılırlar. Haramlardansakındırmalarda, haramlar arasında farklılıkların bulunduğunu dikkate alarakdinin koyduğu dengeyi bozmamak, abartılardan ve yanlışlara yol açacakbenzetmelerden kaçınmak gerekir.